نەوت ـ رێگەی دووەم، شانازی ‌و شكستەكە بۆ كێیە؟

٢٠١٥/٣/٢٥

سوارە محەمەد

بۆ یەكەمجار كورد بەخۆی‌ و بەهاوبەشی لەگەڵ گەورەترین كۆمپانیاكانی جیهان نەوتی دۆزیەوەو دەرهێنا، لەئایاری 2014دا، كلیلی هێلێكی نەوتیی كوردستان بەدەستی كورد خۆی، جوڵەی پێكراو نەوتەكەی بەناوی كوردستانەوە گەیاندە بەندەرەكانی جیهان. مانا گەورە ئابوری‌و سیاسییەكانی ئەو هەنگاوەو ئەو پرۆسەیە، هەروەها شانازی‌و شكستەكەی بۆ كێیە؟

لەوتاری رابردوماندا لە رۆژنامەی (هاوڵاتی)دا، باسی ئەوەمانكرد كە شۆڕش‌و دەسەڵاتدارییەكانی كورد لەڕابردودا، دوای سەرنەگرتنی رێككەوتنەكان‌و شكستی دانوستاندنەكان لەگەڵ بەغداو، دوای ئابلۆقەدان‌و دەورەدانی ئەو شۆڕش‌و دەسەڵاتدارییانە لەڕوی سیاسی‌و دیپلۆماسی‌و ئابورییەوە، تێكشكاون‌و لەنێوچونە. ئەمجارە رێككەوتنی كوردو بەغدا كە بریتیبو لەدەستوری عێراق، لەدوای جێبەجێنەكردنی مادەی 140 لەكاتی خۆیدا لەكۆتایی 2007دا، دیاربو كە تێكشكا، دوای ئەوەی كێشە لەگەڵ بەغدا گەیشتە ئەوەی پێشمەرگە روبەڕوی سوپای عێراق بوەستێت لەكۆتایی 2013و، لەشوباتی 2014دا موچەو بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن بەغداوە بڕدرا. ئەوەش بۆ هەمو كوردو تەنانەت بۆ هەموو دەسەڵاتدارانی بەغدایشی دەرخست، كە پرۆسەی پێكەوەبونی كوردستان بەخاوەن دەسەڵاتییەوە لەگەڵ بەغدادا، كۆتایی هات‌و ئەوەی ئێستا ماوەتەوە جۆرە پێكەوە مانەوەیەكی زۆر كاتییە، عێراق دەیەوێت كوردستان بێدەسەڵات بێت‌و كوردستانیش دەیەوێت لەگەڵ عێراقدا نەمێنێتەوە.

لەكاتی شۆڕش‌ و دەسەڵاتدارییەكانی پێشوی كورددا، ئەنجامی ئەوە هەمیشە بەشكست‌و بندەستبونەوەی كوردستان كۆتایی هاتوە، بەڵام ئەمجارە كوردستان ماوەتەوەو، خەڵكی كوردستانیش هیوای بەدواڕۆژێكی گەش زۆرە.

خەبات‌و شۆڕشەكانی رابردو، بناغەی خۆڕاگری‌و پێشكەوتنی ئەمڕۆیان دروستكردوە، بەڵام ئەوەی ئەمجارە كوردستانی لەكەوتن پاراستوەو خەڵكی كوردستانی بێ هیوا نەكردوەو، بەرپێی سیاسەتی كوردی نەبەستوەو فراوانیكردوە، سیاسەتیی نەوتیی هەرێمی كوردستانە. نەوت رێگەیەكی دیكەی فراوانی بۆ كورد كردوەتەوە، جگە لەڕێگەی باریكی بەغدا، لەبەرئەوە بەغداش ئەمجارە زۆر چاوەڕێی ئەوە نییە بتوانێت كوردستان بخاتەوە ژێر ركێفی مەركەزییەتی خۆی.

نەوت، هەر ئێستا بناغەی ئابوریەكی سەربەخۆ، وەرقەیەكی گەورەی دانوستاندنی ئابوری‌و سیاسی بەكورد بەخشیوە، كە ئەوەش هێزی داوەتە پەیوەندی‌و دیپلۆماسیەتی كوردی، هەروەها كوردستانی وەك وڵاتێكی پالێوراو بۆ گەشەسەندنێكی گەورەو وەبەرهێنان تێداكردن، خستوەتە بەرچاوی جیهان. جگە لەوەی كە نەوت، سەرەتای دروستبونی ژێرخانی ئابوری لە كوردستاندا دروستكردوە، كە كارەباو سوتەمەنی بەرچاوترین نمونەی ئەو ژێرخانە سەربەخۆ ئابوریەیە، كە هەردوكیان شادەماری ژیانی رۆژانەی هەر گەل‌و وڵاتێكن. هەرێمی كوردستان ئێستا ئەوەی هەیە.

ئایاری 2014، تۆماری هەنگاوێكی زۆر گرنگە بۆ كوردستان، بەداخەوە بیانییەكان زۆر زوو هەستیان بەگرنگیی ئەو هەنگاوە كرد، بەڵام لەنێوخۆی كوردستاندا زۆر كەم هەستیپێكراو ئێستاش هەروا بەنادیاری ماوەتەوە، بەهۆی ركابەرایەتی سیاسی‌و حیزبحیزبێنەو ناشارەزایی‌و سیاسیبون‌و حیزبیبونی میدیای كوردی. ئەمریكی‌و رۆژئاواییەكان زۆر بەدیقەتەوە تەماشای ئەو رێكلامەیان دەكرد كە خوێندكارێكی سەرەتایی دارێكی لەبۆڕیە نەوتەكە دەداو بەرەو ئاسۆ هەنگاوی دەنا، بەڵام لەكوردستاندا، جگە لەپارتی دیموكراتی كوردستان‌و نێچیرڤان بارزانی كەس خۆی لەو بۆڕی‌و هەنگاوە نەدەكردە خاوەن. لەكاتێكدا ئەوەندەی ئەو بۆڕیە توانی كوردستان بەجیهانەوە ببەستێتەوە، ئەوەندەی ئەو بۆڕیە توانی پشتیوانی بۆ كوردستان رابكێشێت، هیچ شتێك ناتوانێت ئەوەندە كوردستان بەگرنگییەوە پیشانی جیهانبدات.

بەغدا هەمیشە لەڕابردودا خراپتری ئەوەی ئێستای بەكورد كردوە. بەغدایەك ئەوەی ئێستا بەسەر عەرەبی سوننە بێنێت، لەپەراوێزخستن‌و بێ مافكردنی سیاسی، لە ماڵ تاڵانكردن‌و دەركردن، بێگومان بەهیچ شێوەیەك كەمتر لەگەڵ كورد ناكات.

كەواتە دروستكردنی كێشەی نەوت لەگەڵ كوردستان بەهانەیەو، مەسەلەكە هەروا سادەو ساكار نییە، بەڵكو كێشمەكێشە لەسەر سەربەخۆیی ئابوری‌و كە بێگومان هەمو وسەربەخۆیەكی ئابوری، سەربەخۆیی سیاسیش دروستدەكات. بەڵام ئەوە لەدەستوری عێراقدا هاتوەو، ئەوەی نوسراوەتەوە دەستورێكی تەوافوقییە، بۆیەش ئاساییە ئەو تەوافوقە كە نەماوە لەسەر نەوتیش نەمابێت. ئەگەرنا دادگای فیدرالیی عێراقیش مافداربونی هەرێمی كوردستانی سەلماند، كاتێك حكومەتی عێراق بەسەرۆكایەتی نوری مالیكی، لەسەر هەناردەكردنی نەوت، سكاڵای لەدژی حكومەتی هەرێمی كوردستان تۆماركرد.

ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان كردویەتی هەموی یەكانگیربوە لەگەڵ دەستوری عێراق، بەڵام حكومەتی عێراق خۆی دەستوری عێراق، بەرامبەر هەرێمی كوردستان جێبەحێناكات، لەجێبەجێنەكردنی مادەی 140ەوە بگرە، تاوەكو بڕینی بودجەو موچەی خەڵكی كوردستان، بەبێ ئەوەی دەستورو هیچ یاسایەكی عێراق رێگەی ئەوەی پێبدات. هەموو رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانیش دەیبینن، كە حكومەتی عێراق وڵاتێكی پێشێلكاری یاسا نێودەوڵەتییەكانی‌و پێشێلكارێكی سەرەكی مافەكانی مرۆڤە، بەڵام خەریكە خۆمان ئەوە لەبیر دەكەین، لەبەر ركابەرایەتی نێوخۆیی.

گەورەترین پرۆسەو دۆسیەی كوردستان، ئێستا نەوتە. چونكە رێگەی تاقیكراوەی دەیان ساڵەی كورد، واتە بەغدا، هەمان ئەنجامی پێشوتری هەبوو: پێكنەهاتن‌و جێبەجێنەكردنی ئەوەی لەگەڵ كورد لەسەری رێككەوتبون.

نەوت، بۆ یەكەمجار لەمێژوی بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردستاندا، رێگەیەكی دیكەی بۆ كورد كردوەتەوە، مانەوە بەبێ شكست. بێگومان ئەو مانەوەیە، ئەگەر كارێكی نێوكۆیی لەسەر بكرێت، پشتیوانییەكی نێوخۆیی تەواوی هەبێت، سەركەوتنێكی بێ گەڕانەوەی بەدواوەیە. دەرفەتێكەو لەپێش كوردە، بۆیەش ئێستا كاتی ئەوەیە خەڵك بزانێت، پارتە سیاسییەكانی كوردستان چ پلان‌و بەرنامەیەكیان هەیە بۆ پشتیوانیكردن لەسیاسەتی نەوتیی هەرێمی كوردستان؟ ئایا ئەو پارتانە هیچ جێگرەوەیەكی دیكەو هیچ رێگەیەكی دیكەیان هەیە جگە لەو رێگەیە؟

رەخنەو پلارگرتن لەنێچیرڤان بارزانی، لەسەر دۆسیەی نەوت‌و سیاسەتی نەوتیی هەموو سنورەكانی تێپەڕاند، بێگومان بەهەڵكشان‌و داكشانەوە. بەڵام كە سەیری تابلۆی سیاسی‌و پێگەی هەرێمی كوردستان بكەی لەدوای دەستكردن بەدۆزینەوەو درهێنان‌و فرۆشتنی نەوت راستەوخۆ لەلایەن كوردستانەوە بەجیهان، شتێكی زۆر جیاوازتر دەبینرێت، كە هیچ كات كوردستان نەیبوە.

تابلۆیەكە بەكورتی بەو شێوەیە:

-ئێستا نەوتێك لەجیهاندا هەیە ناوی نەوتی كوردستانە، ئەو نەوتە لەساڵی 1927ەوە لەجیهاندایە، بەڵام ناوی كوردستانی لەسەر نەبو و داهاتەكەشی بۆ كوردستان نەبوو.

-ژێرخانی ئابوری كوردستان لەدروستبوندایە، كارەباو سوتەمەنی لەكوردستاندا بەشێوەیەكی سەربەخۆ بەرهەمدەهێندرێن، كە ئەوانە پێداویستی رۆژانەی ژیانی هەموو گەل‌و مانەوەی ژیانی رۆژانەن لەهەموو وڵاتێكدا.

-بەهۆی بونی كارەباو سوتەمەنییەوە سەرەتاكانی پیشەسازیی نێوخۆیی لەكوردستان دەستیپێكردوە.

-بیناسازیی لەكوردستاندا هەنگاوێكی زۆر جیدی هەڵێناوە، لەنێو شارو سروشتی كوردستاندا، ژیان بەشێوەیەكی نۆژەن دەستپێدەكات، ئەوەش جۆرێكی دیكەیە لەبیناتنانی ژێرخانی ئابوریی كوردستان.

-گەورەترین كۆمپانیا جیهانییەكان هاتونەتە هەرێمی كوردستان‌و وەبەرهێنان لەكەرتە جیاوازەكاندا دەكەن بەتایبەتی نەوت‌و غاز.

-حكومەتی هەرێمی كوردستان، قسەیەكی زۆری هەیە بۆ كردن لەگەڵ وڵاتە دراوسێیەكانی هەرێمی كوردستان، هەروەها ئەوانیش بیر لەپڕۆژەی جۆراوجۆری ئابوری دەكەنەوە لەگەڵ هەرێمی كوردستان.

-نەرمبونێكی سیاسی لەئەنجامی دروستبونی پەیوەندی ئابوری دروستبوە، كە سەریكێشاوە بۆ پەیوەندی هەمەلایەنە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، هەروەها نەرمبون بەرامبەر كوردانی وڵاتەكانیشیان، ئەوەش بەتایبەتی لەتوركیا زۆر بەرچاوە.

-دیاربونی كوردستان، وەك ناونیشانێكی تازەی زۆر گرنگ بۆ وەبەرهێنان‌و پەیوەندی ئابوری بۆ جیهان.

-بەهێزبونی دیپلۆماسیەتی كوردی‌و فراوانبونی بەرپێی سیاسەتی كوردی لەسەر ئاستی جیهان.

-دروستبونی رێگەیەكی دیكە بۆ هەرێمی جگە لەڕێگەی بەغدا، كەئەوەش گرنگترین رێگەی مانەوەیە بۆ دەسەڵاتدارێتی كوردستان‌و بەردەوامبونی ژیانی خەڵكی كوردستان. هەروەها شتێكە بۆ یەكەمجار كورد بەخۆیەوە دەیبینێت.

ئەوانە زۆر بەكورتی ئەو دەستكەوتانەن كە سیاسەتی نەوتیی كوردستان بەدەستیهێناون، كە نێچیرڤان بارزانی بەئەندازیارەكەی دادەنرێت. لەگەڵ ئەوەشدا، زۆرجار رەخنە‌و پلارگرتن لەنێچیرڤان بارزانی دەستپێدەكەنەوە و ئێستا ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەكانیش كراوەتە ئامانجێكی دیكەی ئەو هێرشە، لەجیاتی ئەوەی رۆڵەكەی بەشێوەیەكی زانایانە لێكبدرێتەوە. بەڵام ئایا نێچیرڤان بارزانی، چۆن ناوی دەچێتە مێژوی كوردستان ‌و ناوچەكەوە؟ ئەگەر مرۆڤ بەبێ لایەنگیری سیاسی‌و حیزبحیزبێنەوە لەو سیاسەتەو ئەنجامەكانی بڕوانێت، ئەو جورئەتەش لەپێش چاوبگرێت كە بەهۆیەوە دەستیپێكرد، بۆی روندەبێتەوە، كە مێژو وەك یەكێك لەخاوەن گەورەترین هەنگاوەكانی كوردستان، ناوی تۆمار دەكات.

ئێستاش حكومەتی هەرێمی كوردستان بەسەرۆكایەتی نێچیرڤان بارزانی، هەنگاوێكی زۆر جیدی هەڵێناوە، كە پڕۆژەی سندوقی داهاتی نەوتیی كوردستانی ناردوەتە پەرلەمانی كوردستان، كە بەقسەی خودی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، ئەمە وادەكات كەدوای دامەزراندنی ئەو سندوقە هەموو داهاتی نەوت بكەوێتە ژێر چاودێری پەرلەمانی كوردستانەوە. بۆیەش ئەو هەنگاوە لەگەڵ دروستكردنی بۆڕی هەناردەكردنی نەوت‌و غاز، گرنگترین هەنگاون بۆ دروستكردنی رونی‌و شەفافیەت لەداهاتی نەوتیدا.

نێچیرڤان بارزانی چەند جارێك رایگەیاندوە، كەسیاسەتی نەوتیی هەرێمی كوردستان، سیاسەتی كەسێك نییە، سیاسەتی هەرێمی كوردستان‌و سیاسەتی حكومەتی هەرێمی كوردستانە، ئینجا كە خۆی وادەڵێت، حەق نییە، هەموان خۆیان بكەنە خاوەنی ئەو سیاسەتە، سیاسەتێك كە حیزبەكان نەیانتوانیوە هیچ جێگرەوەیەكی لەبەرامبەردا بخەنەڕوو.

سەرچاوە: رۆژنامەی هاووڵاتی