ووتاری د. ئاشتی هەورامی لە لوتکەی ئیکۆنۆمیست بۆ وزەی ئەوروپا

رۆژی 31 ی تشرینی یەکەمی 2013 لە ئەستەنبول، لوتکەی ئیکۆنۆمیست بۆ وزەی ئەوروپا بەڕێوەچوو. د. ئاشتی هەورامی، وەزیری سامانە سروشتیەکان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان، لەم کۆنفرانسەدا وتارێکی پێشەکەشکرد. ئەمەی خوارەوە دەقی وتارەکەیەتی بە زمانی کوردی:

میوان و ئامادەبووانی بەڕێز، دەمەوێت سوپاسی ئیکۆنۆمیست بکەم بۆ بانگهێشت کردنم بۆ ئەم کۆنفرانسە. هەمیش مایەی خۆشحاڵیمە کە لە ئەستەنبول دەبم. بە داخەوە کەم جار هەیە هەواڵی خۆش لە عێراقەوە ببیستن. بەڵام ئەمڕۆ دەمەوێت باس لە هەندێک لەو سوود و دەرفەتانە بکەم کە بەم دواییانە بەهۆی سەرچاوە دۆزراوەکانی وزەوە لە هەرێمی کوردستان دروست بوون.

باوەڕم وایە کە ئەم سەرچاوانە و ئەوانەی بەشەکەی تری عێراقیش رۆڵێکی گرنگ دەگێڕن بۆ پلانەکانی تورکیا و ئەوروپا بۆ وزە لە ئایندەدا ... سیناریۆیەکە کە بە یەکسانی هاوڵاتیان و حکومەتەکان وەک یەک تیایدا براوە دەبن.

لە ماوەی شەش ساڵی رابردوودا، هەرێمی کوردستانی عێراق وەک هاوبەشێکی جیۆپۆڵەتیکی گرنگ دەرکەوتووە بۆ سەقامگیری و ئاساییشی ناوچەکەی دەوروبەرمان.

پێویستیی ئیدامەپێدانی پەیوەندی هاوسەنگ و دۆستانە لەگەڵ هەموو دراوسێکانی عێراقدا توانای ئەوەی پێبەخشیوین کە بەرەو پێشەوە بڕۆین.

سوپاس بۆ دۆزینەوەی سەرچاوە هێدرۆکاربۆنیەکانی هەرێم کە عێراق هەرگیز نەیزانیوە خاوەنیەتی.

هەرێمی کوردستان لە پرۆسەی گواستنەوەیەکی خێرادایە. لە ئەنجامدا، بەشداری هەرێمی کوردستان بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکانی هەناردەکردنی عێراق، لەرێگەی راڕەوی وزەی باکووری وڵاتەوە بەرەو تورکیا و وڵاتانی تریش، گرنگ دەبێت لەم کاتی بارگرژیە نێودەوڵەتیەدا کە رووی لە زیادبوونە.

لەگەڵ 45 ملیار بەرمیل لە نەوتی یەدەگ و 3 – 6 ترلیۆن مەتر سێجا لە سەرچاوەی شاراوەی غاز، هەرێمی کوردستان وەک یەکێک دوا شوێنە کەمە تەقلیدیەکانی نەوت و غاز ناو دەنرێت.

لەم ساڵانەی دواییدا، کوردستان بووەتە یەکێک لەو ناوچانەی کە بە چالاکترین شێوە دۆزینەوەی هێدرۆکاربۆنەکانی تێدا ئەنجامدەدرێت، بە هەبوونی زیاتر لە 25 سەکۆی هەڵکەندنی نەوت لە 2012 دا و کە ئێستا نزیک بووەتەوە لە 40 سەکۆ بە بەراورد بە ساڵی 2008 کە تەنها 3 سەکۆی هەڵکەندنی نەوت کاری کردووە.

لەماوەی ئەم شەش ساڵەدا لەو کاتەوەی کە هەرێم یاسای نەوت و غازی دەرکردووە، نەوت و غازی کوردستان بووەتە بەشێک لە دۆسیەی کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکانی بەدواداگەڕانی نەوت و غاز کە ژمارەیان روو لە زیادبوونە. زیاد لە 50 کۆمپانیای 23 وڵات ئێستا لە هەرێمدا کار دەکەن.

تا ئێستا چوار کێڵگەی نەوتی گرنگ لە قۆناغی بەرهەمهێناندان و پێشبینی دەکرێت شەش کێڵگەی تریش لە کۆتایی ئەمساڵدا بکەونە قۆناغی بەرهەمهێنانەوە.

توانستی بەرهەمهێنان لە ئێستادا دەگاتە 300,000 بەرمیل لە رۆژێکدا و لە کۆتایی ئەمساڵدا بەرز دەبێتەوە بۆ 400,000 بەرمیل لە رۆژێکدا.

زۆربەی بەرهەمی خاو بۆ هەناردەکردن ئاراستە دەکرێت، کە لە ئێستادا لە رێی تانکەری بارهەڵگرەوەیە، و بەم زووانەش لە رێی هێڵی بۆری نەوتەوە ئەنجام دەدرێت.

حکومەتی هەرێمی کوردستان بەشی خۆی لەم بازرگانیە دەبات کە گرێبەستی بەرهەمهێنانی هاوبەش رێی پێداوە بۆ کڕین یان ئاڵوگۆڕپێکردنی بەرهەمە پاڵێوراوەکانی وەک دیزڵ و نەوتی سپی (کیرۆسین).

هەرێمی کوردستان بەردەوام ساڵانە بڕی بەرچاو لە پارە خەرج دەکات بۆ هاوردەکردنی دیزڵ و بەنزین و نەوتی سپی و هتد لەپێناو دابینکردنی سووتەمەنی بۆ ویستگەکانی کارەبا و کارگەکان و گەرمیی ناوخۆ.

لە ئێستادا نزیکەی 100,000 بەرمیل لە رۆژێکدا لە بەرهەمی خاو تەرخاندەکرێت بۆ بەکاربردنی ناوخۆ بەهۆی پاڵاوگەکانی هەرێمەوە، کە پێشبینی دەکرێت بەرزبێتەوە بۆ 200,000 بەرمیل لە رۆژێکدا لە ساڵ یان دوو ساڵی داهاتوودا.

بەپێی هاوکێشەیەک کە لەگەڵ حکومەتی فیدراڵیدا رێکەوتنی لەسەرکراوە، هەرێمی کوردستان مافی %17 ی کۆی بەرهەمی پاڵێوراوی هەیە لەگەڵ %17 ی نەوتی خاو کە لەلایەن عێراقەوە بۆ ویستگەکانی کارەبا بەکار دەهێنرێت.

کاتێک تۆڕی نوێی هێڵی بۆریەکان ئامادە دەبێت، ئامانجەکانی هەناردەکردنی خاو 1 ملیۆن بەرمیلی رۆژانە دەبێت لە کۆتایی 2015 و 2 ملیۆن بەرمیلی رۆژانە بە هاتنی 2020.

ئەولەویەتی سیاسەت سەبارەت بە غاز یەکەمجار بریتیە لە دڵنیابوون لە دابینکردنی پێویستیی ناوخۆ و زیادەکەش بەردەست دەخرێت بۆ هەناردەکردن بەرەو تورکیا و بازاڕە نێودەوڵەتیەکانی تر. پێشبینی دەکەین یەکەم هەناردەکردنی غاز لە سەرەتای 2016 دا ببینین.

تورکیا، بە شێوەیەکی زۆر سروشتی، خێراترین وڵات بووە بۆ لەئامێزگرتنی واقعی نوێی هەرێمەکەمان. تورکیا پەیوەندیەکی بەردەوام و درێژخایەنی بۆ بەرژەوەندی دوو لایەنە لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان بنیاتناوە، پەیوەندیەک کە پشتی بەستووە بە بازرگانی و ئاساییش و هاوکاری ستراتیجی. لەم سیاقەدا، هەرێمی کوردستان سەلماندوویەتی کە دەتوانێت هاوبەشێکی گرنگ بێت بۆ تورکیا و لە راستیشدا بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەشێوەیەکی بەرفراوانتر.

لەگەڵ بەرزبوونەوەی چاوەڕوانکراوی راددەی بەکاربردنی وزە لەلایەن تورکیا و ئەوروپاوە لە چەند دەیەی داهاتوودا، ئەوا سەرچاوەی نوێ و فرەچەشنتری وزە بە پەلە خوازراو دەبن. حکومەتی هەرێمی کوردستان دەتوانێت بەشدار بێت لە دابینکردنی پێویستیە درێژخایەنەکانی تورکیا و ئەوروپا بۆ غاز، وەک بەدیلێکی متمانەپێکراو بۆ دابینکەرانی ئێستەی غاز.

هەناردەکردنی نەوت و غاز پاواننەکراوە لەلایەن تاکە قەوارەیەک یان لایەنێکی مەرکەزیەوە بۆ بڕیار لەسەدان لە بەغدا، بەڵکو بە پێی دەستووری فیدراڵ ئەرکی سەرشانمانە وەک خەڵکی عێراق بەشوێن رێڕەوی هەناردەکردنی نەوت و غازدا بگەڕێین لەپێناو مسۆگەرکردنی ئایندەماندا.

وەک هەموومان دەزانین لە هیچ شوێنێک نیە لە جیهاندا یەک ملیۆن بەرمیل نەوت قەتیس بمێنێت، لەبەر ئەوە دڵنیام کە هەناردەی کوردستان لە رێی هێڵی بۆریەوە بەم زووانە دەبێتە واقع.

ژێرخانە نوێیەکەی هەناردەکردن چارەسەرێکی مسۆگەر و کەم تێچوون دەبێت کە دەبێتە مایەی ئەوەی نەوت و غازی عێراق زیاتر بگاتە بازاڕی نێودەوڵەتی و ئەمەش وا دەکات هەموو هاوڵاتیانی عێراق کەڵک لە داهاتی زیادبوو وەربگرن.

وەک زۆربەتان دەزانن، حکومەتی هەرێمی کوردستان یاسای نەوت و غازی خۆی لە 2007 دا تێپەڕاند کە مافە دەستووریەکانی هەرێم دەخاتەڕوو سەبارەت بە سەرچاوەکانی نەوت و غازی خۆی.

گرنگتر، گەر زیاتر نەبێت، بۆ سەقامگیری و یەکێتی عێراق تێپەڕاندنی یاسای هاوبەشیپێکرندی داهاتە فیدراڵیەکانە کە لە ماددەی 112 ی دەستووردا خراوەتە ڕوو.

هەردوو یاسای فیدراڵی هێدرۆکابۆنەکان و یاسای هاوبەشیپێکرندی داهاتەکان، کە تێپەڕاندنیان زۆر دواکەوتووە، داواکاری دەستوورین و پێویستە جێبەجێ بکرێن چونکە ئەمانە کۆڵەکەی سەقامگیری و یەکێتی عێراقن.

داهاتی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان واتە زیادکردنی ملیارەها دۆلار بۆ خەزێنەی عێراق. لەبەر ئەوە سەرکەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان، سەرکەوتنی عیراقیش دەگەیەنێت.

ئامادەبووانی بەڕێز، لە کاتی رووخانی دیکتاتۆریەتەوە لە 2003 دا و پەسەندکردنی دەستووری فیدراڵی عێراق لە 2005 دا، حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو هەلەی قۆستووەتەوە. حکومەتی هەرێم جڵەوی سەرچاوەکانی خۆی گردووە و بە نزیکەیی کارەبای بەردەوامی بۆ خەڵک دابینکردووە لەوانەش دابینکردنی کارەبا بۆ پارێزگا دراوسێکانی هەرێم کە پێویستیەکی زۆریان بە گەشەی ئابووری هەیە.

هەرێمەکەمان زامنی سەلامەتی گشتی دەکات و خاوەنی ئابووریەکی گەشەکردووە کە لەسەر بناغەی پەرەپێدانی پیشەسازی نەوت و غازمان درستبووە.

لایەنێکی تری گرنگ ئەوەیە کە بناغەکانی شەریکایەتیەکی نوێ و درێژخایەن لەگەڵ دراوسێ جوگرافیەکانماندا دانراوە.

سیاسەتمەدارانی کورد لەگەڵ هاوتا عەرەبەکانیاندا لە بەغدا هەوڵیانداوە بۆ زامنکردنی بنەڕەتەکانی دیموکراسیەت لە عێراقدا.

سەرکردەکانمان رۆڵی یەکلاییکەرەوەیان گێڕاوە لە نێوەندگیریدا بۆ گەیشتن بە چارەسەرە سیاسیەکان لە بەغدا لەپێناو ئەوەی حکومەتی مەرکەزی بتوانێت کار بکات.

هەمیشە کارێکی ئاسان نەبووە. گرفتێکی زۆر هاتووەتە رێگا لەگەڵ هەندێکدا لە پایتەختی فیدراڵی سەبارەت بە هەوڵەکانمان بۆ سەربەخۆیی ئابووری.

ئەمە بەشێکە لەو جەدەلەی کە لەگەڵ عێراق هەمانە بە گشتی سەبارەت بە رۆڵ و چوارچێوەی بونیادێکی فیدراڵی و چۆنیەتی زامنکرندی میکانیزمە متمانەپێکراوەکانی هاوبەشیپێکردنی داهات.

بەڵام دەبێت هەر شرۆڤەیەکی گونجاوی پێشبینیەکانی دۆخی عێراق ئەو ئەگەرە لەخۆ بگرێت کە هەرێمی کوردستان دەشێت مۆدێلێک بێت بۆ بەشەکانی تری وڵات لە کاتێکدا عێراق دەیەوێت رزگاری بێت لە رابردووی تراژیدی و ئێستای پڕ لە توندوتیژی خۆی.